12、北方少数民族内侵
题解:宋朝受到少数民族内侵,北宋灭亡后,南宋曾北伐,,战争自然带来民族交往。材料出自宋代苏辙著《栾城集》,上海古籍出版社出版的图书,2009年版589页
《栾城集(中册)》卷二十八
【曾肇中书舍人】
敕:朝廷以号令鼓舞四方,言之不文,行之不远。昔河西诸将,读玺书而知天子之圣明;河北叛臣,闻赦令而致武夫之涕泣。故朕思得良士,俾代予言,知民物之至情,识邦家之大体,择之久矣,仅乃得之。具官曾肇,少知为文,久益更事,家传父兄之学,言有汉唐之风,汗简编年,手金匮,执笔纪事,密付丹墀比闻简牍之余,试以丝纶之作,油然不竭,焕乎可观。俾即拜于西垣,将益观其来效。虽文称苏、李,未足以为贤,而事问高、崔,庶几于适用。勉于自竭,以称异恩。可。
13、北方少数民族内侵,定州常发生战争
题解:宋朝受到少数民族内侵,河北定州常发生战争,战争自然带来民族交往。材料出自宋代苏辙著《栾城集》,上海古籍出版社出版的图书,2009年版602页
《栾城集(中册)》卷二十八
【韩忠彦枢密直学士知定州】
敕:有唐开元之初,以儒将守边,静则详后治民,动则计而后战,边鄙不竦,号称得人。兹予祖宗阜康兆民,和诸戎狄,垂白之老,不见兵革。亦惟礼乐之士,能收干城之功,用人之明,岂独前世!具官某,元臣之后,风力自将。拔于周行,旋付河间之重;人参法従,遂膺宗伯之选。世有明德,人无间言。惟乃显考,尝以旄节为中山守,宽厚之化,浃于斯民,严整之声,震于邻国。三十余年,故吏遗民犹有存者。今予命尔以要职,抚宁斯土。尔亦益懋乃德,视乃先烈,使北边之人知韩氏有子,予亦有臣,岂不休哉!可依前件。
14、北方少数民族内侵,北宋灭亡,北方沦陷。
题解:宋朝受到少数民族内侵,北方被占据,战争自然带来民族交往。材料出自宋代苏辙著《栾城集》,上海古籍出版社出版的图书,2009年版649页
《栾城集(中册)》卷三十
【张颉待制河北都运】
敕:河决累年,堤防未立,西山诸水,汗漫无归。属此秋霖,鞠为污泽。朕北顾之念,寤寐不忘,虽振廪已行,而宿麦未广。欲使斯民无艰食流亡之患,要在使者有爱人恻怛之诚。具官某,早分刺举之权,旋委方州之重,以勤劳久次之选,居出纳右部之繁,赵魏之忧,宜任其责,农桑之政,勉尽所宜。特加延阁之华,以重外台之寄。可。
15、少数民族内侵,河北地区战争频发。
题解:宋朝受到少数民族内侵,北方被占据,战争自然带来民族交往。材料出自宋代苏辙著《栾城集》,上海古籍出版社出版的图书,2009年版793-795页
《栾城集(中册)》卷三十六
【乞选用执政状〈二十七日。〉】
右臣闻唐柳伉,一太常博士耳,犹能上疏乞斩程元振;郇谟,一布衣耳,犹能哭市以论元载。今臣备位谏省,逢时艰危,若隐忍不言,实负天下。谨冒斧钺之诛,以论其大者。惟陛下哀怜则幸。今皇帝富于春秋,太皇太后陛下以女主称制,四夷未服,积弊如麻。陛下以为此何时也,贾谊有言:“抱火措之积薪之下,而寝其上,火未及然,因谓之安。”正今时之谓也。自先帝以雄才大略躬揽万几,而西北二虏、交趾、泸蛮,尝扰边境以劳王师,京东、河北、福建等路,奸猾巨盗常杀官吏以谋不轨。今二圣拱默恭己无为,责成于执政大臣。大臣又皆偷合苟容无足赖者。昔淮南王反,独畏卫青、汲黯,至公孙丞相若发蒙耳。臣观今之大臣,尚未及公孙丞相远甚。陛下以为蛮夷戎狄所服者何事,奸猾巨盗所畏者何人,万一有之,将何以待。谨按左仆射蔡确,憸佞刻深,以狱吏进,右仆射韩缜,识闇性暴,才疏行汙,枢密使章惇,虽有应务之才,而其为人难以独任,门下侍郎司马光、尚书左丞吕公著,虽有忧国之志,而才不逮心。至若张璪、李清臣、安焘,皆斗筲之人,持禄固位,安能为有,安能为无。陛下必谓此等皆先帝旧臣,不欲罢去。然不知先帝以绝人之资独运天下,特使此等行文书、赴期会而已。至于大政事、大议论,此等何尝与闻。小有罪犯辄罚铜门谢,为天下笑。先帝若以股肱待之,不应如此。今陛下深居帷幄之中,不自任事,而以天下之大付之此等,其为祸福,未可与先帝同日而语也。昔汉武帝以车千秋为丞相,至于受遗诏辅少主,则不以属千秋,必得霍光、金日磾而后可。先帝若自知降年止此,岂肯以王圭、蔡确之流受顾命之托乎?陛下新临天下,人才衰少。此数人者,未可一朝而去也,则愿择其任最重而罪最大者去之。臣以为莫如蔡确、韩缜者也。陛下即位以来,罢市易、堆垛场及盐茶铁法,此蔡确之所赞成也。放散修城人夫、罢保甲保马等事,此韩缜与宋用臣、张诚一等所共建也。先帝之所是,确等亦是之,陛下之所否,确等亦否之,随时翻复,略无愧耻。天下传笑以为口实,而朝廷轻矣。先帝时,有司屡言缜等赃罪有状,先帝隐忍未发。不谓陛下即位,拔擢至此。天下有识,所共疑怪。近者每发一政,三省、密院议论纷然,至忿争殿上,无所适従,皆由大臣才短望轻,以至于此。所有确、缜其余罪恶,臣未敢细陈,先论其大体。伏愿陛下思祖宗付嘱之重,深察方今事势,为至艰至危之时,早赐免罢确、缜二人。别择大臣、负天下之重望、有过人之高才而忠于社稷、有死无二者以代之,上以肃正群臣异同之论,下以弹压四海奸雄之心。然后陛下高枕而卧,天下无事矣。臣位卑言深,罪当万死。若蒙降黜,其甘如荠,如其未也,则当节次奏请,伏阁力争,以决去就。非独臣如此,凡在台谏莫不当然。必无备礼一言不行而止者。此天下公议,非臣私意。惟陛下裁酌,早赐施行。谨录奏闻,伏候敕旨。
16、少数民族内侵,河北地区战争频发。
题解:五代时,燕云十六州被割让于契丹,北宋曾几次兴兵收复,战争自然带来民族交往。材料出自宋代苏辙著《栾城集》,上海古籍出版社出版的图书,2009年版798-800页
《栾城集(中册)》卷三十六
【乞罢右仆射韩缜扎子〈六日上殿。〉】
臣伏见陛下采听群言,罢左仆射蔡确,中外释然。具知朝廷清明,邪正曲直不可复欺。而右仆射韩缜,独端然据位,略无动意,众情疑惑。臣忝备谏官,不敢默已。谨按韩缜才质凡鄙,性气粗暴,文学政事举无寸长,比之蔡确,远所不及。陛下圣明,必无贤缜之理,特以先帝新弃天下,未欲従外别擢宰相,不免循例,以次迁补。今已逾年,即位改元,政令一新,确既已罢去,而缜任遇如故,是以众议纷纷,未肯弭服。臣闻韩缜家法不正,虽其父子不能相安,莅官猛暴,至以酣酗鞭杀指使,过恶虽著而无与国事,臣不敢一一烦言。至如缜昔奉使定契丹地界,举祖宗山河七百余里以资敌国,坐使中华之俗陷没戎狄。虏得乘高以瞰并、代,朝廷虽有劲兵良将,无所复施。其后擢为枢密使,职在安边,而西戎无衅,用兵深入,至使诸将败衄,前后丧师数十万众,天下疲弊,帑廪空竭。虽得兰州及安疆、米脂等五塞地,而厉阶一生,至今为梗。存之则耗蠹中国,为祸日深,弃之则戎人不请,无缘强与。遂使朝廷皇皇,议论经年,不知所出。而缜曾无计以救前失。据缜二罪,虽伏斧质以谢天下,不为过也。而况备位宰相以来,怙势作威,任情不法,群下汹汹,侧目畏之。宗道、宗古皆缜之亲侄,缜任在中书,职当进拟,并引二侄同升列卿,因台官弹奏,始自举觉,各与降等差遣。朝廷知其不可信任,遂令三省自此同书进拟。缜之兄绛,移守北京,知父子无同领帅权之理,而乞以其子宗师同管句安抚司公事知转运判官以按察。已而乞以所亲信人杜纯为之,坏法乱纪,莫斯为甚。缜公行私意,废法徇兄,以行其言。父子同领大权,古无此事。惟东晋之衰,司马道子与其子元显共执国政。自非季世,安有此例。赖陛下圣明,抽回指挥。若其不然,遂为四方口实。臣又窃观言事之官,每有论奏缜事,缜阴怀忮恨,不拘久近,或罢其言职,或因事责降,必报而后已。先帝朝翟思为台官,言缜在枢府,令所辖边将买马亏价自群牧司迁官盗取,公使家事不还,先帝隐忍不行。翟思近以司业作诗失韵,非有大过,而缜逐思止知军差遣。缜初相,台官黄降言缜平生过恶不堪大用,陛下业已用缜,未欲即罢。缜畏其复言,除降国子司业,虽似迁擢,实夺其言事之权。是以群臣震摄,不敢牾缜。臣知今日言缜,异日缜必报臣,然自念起于迁逐之余,误蒙圣恩收拔至此,不敢上负朝廷,下辜公议。是以为国排奸,有死无二,惟陛下裁察,取进止。
17、少数民族内侵,河北地区骚乱不断。
题解:五代时,燕云十六州被割让于契丹,北宋曾几次兴兵收复,河北地区民族交往十分活跃,汉族与少数民族杂居。材料出自宋代苏辙著《栾城集》,上海古籍出版社出版的图书,2009年版800-802页
《栾城集(中册)》卷三十六
【乞招河北保甲充军以消贼状〈十四日。〉】
右臣闻薄赋敛,散蓄聚,若以致贫,而民安其生,盗贼不作,县官食租衣税,廪有余粟,帑有余布,久而不胜其富也,厚赋敛,夺民利,若以致富,而所入有限,所害无穷,大者亡国,小者致寇,寇盗一起,尽所得之利,不偿所费之十一,久而不胜其贫也。臣未敢远引陈胜、吴广、庞勋、黄巢之类,只如淳化中李顺、庆历中张海等、熙宁中廖恩,此数火盗贼,计其燔烧官寺,劫略仓库,以至发兵命将,转输粮食,耗失兵械,募士赏功之费。大率不下数百万贯。但得事了,岂敢言费。然方其未发,有能建言乞捐数十万贯以消其变,则上下争执,如惜支体不肯割截。此天下之大迷,古今通患也。故臣愿于元丰库或内藏库乞钱三十万,上以为先帝收恩于既往,下以为社稷消患于未萌。伏愿陛下权福祸之重轻,较得丧之多少,断而行之,毋使有司吝于出纳以害大计。河北之民喜为剽劫,所従来尚矣。近岁创为保甲,驱之使离南亩,教之使习凶器。一夫在官,同家资送,穷苦无聊,靡所不至,推理为奸,十人而九,号为保甲,莫敢谁保。若更一年不罢,则胜、广之事可立而待也。今虽已罢,而弓刀之手不可以复执锄,酒肉之口不可以复茹蔬。既无所归,势必为盗。今河北寇贼成群,访闻皆是保甲余党。若因之以饥馑,则变故之作不可复知。近岁富弼知青州,是时河北流民百万,转従京东。弼既设方略振活其老幼,而招其壮悍者为军,不待朝旨皆刺“指挥”二字,其后皆为劲兵,百万之众无一人为盗者。弼,人臣,便宜行事,犹能若此,况陛下富有四海,而元丰及内库钱物山积,莫可计数。只如近日内降睿思殿金银一色令别库收贮者,自约及百余万贯,皆是先帝多方收拾,以备缓急支用,不取于民。圣算深远,非凡所及。若积而不用,则与东汉西园钱,唐之琼林、大盈二库何异,于先帝圣德不为无损。故臣愿乞三十万贯,为招军例物,选文武臣僚有才干者一二人,分往河北,逐路于保甲中招其强勇精悍者为禁军,随其人才以定军分。本州无阙,则自近及远,或押上京,不过一二万人,则河北豪杰略尽矣。其间武艺绝伦,旧日以补班行者,押赴阙试验有实,即以补内六班之阙,或以补本贯及邻近阙额军员。但当严赐指挥,候了日当遣人复按,有不如法,重坐官吏。臣闻先帝本谓保甲可用,故欲隐兵于农,以渐消正兵,是以禁军多有阙额。今保甲既罢,正使无事犹合补填,况如前所陈者。惟陛下深察,果断而力行之。今冬春大旱,二麦不熟,事势如此,恐不可缓。谨录奏闻,伏候敕旨。
18、河北地区汉族与少数民族杂居。
题解:五代时,燕云十六州被割让于契丹,北宋曾几次兴兵收复,河北等地兴起义军与少数民族斗争,故河北地区民族交往十分活跃,汉族与少数民族杂居。材料出自宋代苏辙著《栾城集》,上海古籍出版社出版的图书,2009年版864-865页
《栾城集(中册)》卷三十九
【论京畿保甲冬教等事状〈七月九日。〉】
右臣窃见仁宗朝,河北、河东初置义勇,至英宗朝,推行其法,渐及陕西,皆以地接胡羌,有守御之备。每岁冬教一月,民虽以为劳,而边防之计有不得已。及熙宁中,更置保甲,使京畿三路之民,日夜教习。二圣临御,知其不便,率皆罢去,民得归秉耒耜,盗贼因此衰息。歌舞圣德,无有穷已。惟有冬教一月之法,三路以被边之故,民习为常,不敢辞诉。至于京畿诸县,累圣以来,为辇毂所在,素加优厚,今乃与三路边郡为比,一例冬教,情所未安。伏乞圣慈,深念根本之地,所宜宽恤,特与蠲免。兼访闻京畿三路,见今皆修盖冬教场屋宇,州县颇以为劳。臣昔守官河北,窃见义勇冬教,并不置教场屋宇,每遇教日,皆权于系官屋宇及寺院等处安泊,别无阙事。朝廷若允臣所奏,免畿内冬教,则其教场屋宇,已自不修。如三路冬教,乞下逐路监司相度,只如目前权于系官屋宇及寺院等处安泊,有无不便。如别无不便,亦乞罢修,以宽民力。谨录奏闻,伏候敕旨。
19、河北地区汉族与少数民族杂居。
题解:河北等地水害频发,自然灾害自然导致民族交往,汉族与少数民族杂居。材料出自宋代苏辙著《栾城集》,上海古籍出版社出版的图书,2009年版920-927页
《栾城集(中册)》卷四十二
户部侍郎论时事六首
【论开孙村河札子】
臣为户部右曹,兼领金、仓二部,任居天下财赋之半,适当中外匮竭不继之时,日夜忧惶,常虑败事。窃见左藏见缗一月出纳之数,大抵皆五十余万,略无赢余,其他金帛诸物,虽小有羡数,亦不足赖。臣之愚怯,常恐天灾流行,水旱作沴,西羌旅距,边鄙绎骚,河议失当,赋役横起。三事有一,大计不支。虽使桑羊、刘晏复生,计无従出矣,而况于臣之驽下乎。今者幸赖二圣慈仁恭俭,天地垂贶,诸道秋稼稍复成熟,虽京西、陕西灾旱相接,而一方之患,未为深忧。羌人困穷,旋闻款塞。惟有黄河西流议复故道,事之经岁,役兵二万人,蓄聚梢桩等物三千余万。方河朔灾伤困敝之余,而兴必不可成之功,吏民窃叹,劳苦已甚,而莫大之役尚在来岁。天启圣意,灼知民心,特召河北转运司官吏访以得失。近闻回河大议已寝不行,臣平日过忧顿然释去。然尚闻议者固执开河分水之策。虽权罢大役,而兵工小役竟未肯休。如此,则河北来年之忧,亦与今年何异。今者小吴决口,入地已深,而孙村所开,丈尺有限,不独不能回河,亦必不能分水。况黄河之性,急则通流,缓则淤淀,既无东西皆急之势,安有两河并行之理哉。纵使两河并行,不免各立堤坊,其为费耗,又倍今日矣。臣闻自古圣人不能无过,过而能改,善莫大焉,故“君子之过,如日月之食。过也,人皆见之;更也,人皆仰之”。朝廷举动,义当如此。今议河失当,知其害人,中道而复,本何所愧。虽使天下知之,亦足以明二圣忧民之深,为之改过不吝。今乃顾惜前议,未肯旷然理张,果于遂非,难于迁善,臣实为朝廷惜之。然臣闻议者初建开河分水之策,其说有三:其一曰,御河堙灭,失馈运之利。其二曰,恩、冀以北,涨水为害,公私损耗。其三曰,河徙无常,万一自虏界入海,边防失备。凡其所以劳惑圣聪,沮难公议,皆以三说藉口。夫河决西流,势如建瓴,引之复东,势如登屋。虽使三说可信,亦莫如之何矣。况此三说,皆未必然。臣请得具言之。昔大河在东,御河自怀、卫经北京,渐历边郡,馈运既便,商贾通行。今河既西流,御河堙城,失此大利,谁则不知。天实使然,人力何及。若议者能复澶渊故道,则御河有可复之理。今河自小吴北行,占压御河故地,虽使如议者之意,自北京以南折而东行,则御河堙灭已一二百里,亦无由复见矣。此御河之说不足听,一也。河之所行,利害相半,夏潦涨溢,浸败秋田,滨河数十里为之破税,此其害也。涨水既去,淤厚累尺,粟麦之利,比之他田其收十倍,寄居丘冢,以避淫潦,民习其事,不甚告劳,此其利也。今河水在西,势亦如此,远为堤坊,不与之争,正得汉贾逊治河之意。此之故道,岁省兵夫梢芟,其数甚广。而故道已退之地,桑麻千里,赋税完复,为利不赀,安用逆天地之性,移西流之忧,为东流之患哉。此恩、冀以北涨水为害之说不足听,二也。河昔在东,自河以西郡县,与虏接境,无山河之限,边臣建为塘水,以捍胡马之冲。今河既西行,则西山一带,胡马可行之地已无几矣,其为边防之利,不言可知。然议者尚恐河复北徙,则海口出虏界中,造舟为梁,便于南牧。臣闻虏中诸河,自北南注,以入于海。盖地形北高,河无北徙之道,而海口深俟,势无徙移。臣虽非目见,而习北方之事者为臣言之,大略如此,可以遣使按视图画而知。此河入虏界,边防失备之说不足听,三也。臣愿以此三说质之议者,则开河分水之说,诚不足复为矣。又臣访闻今岁四五月间,河上役兵劳苦无告,尝有数百人持板筑之械,访求都水使者,意极不善。赖防逻之卒拥拒而散。盛夏苦役,病死者相继。使者恐朝廷知之,皆于垂死放归本郡,毙于道路者不知其数。若今冬放冻,来岁春暖,复调就役,则意外之患,复当如前。臣不知朝廷何苦而不罢此役哉。今建议之臣,耻于不效而坚持之于上,屑急于利禄,不顾可否,随而和之于下,上下胶固,以罔朝廷。其间正言不避权要才一二人耳,然事非本职,亦不敢尽言。臣以户部休戚计在此河,若复缄默,谁当言者。惟断自圣心,尽罢其议,则天下不胜幸甚。
贴黄:臣访闻河北转运司,今年应副开河费用钱七万三千余贯。粮十七万余石,梢草一百五十二万余束。方灾伤之后,极力划刷,先了河事,后及经费,极为不易。若使今年不兴河役,则上件钱粮梢草,别将应副它事,已自有余,深为可惜。虽已往之事不可复追,而来年不可复使河北重遭此费。
【再论回河札子】
臣顷闻朝廷议罢回河,来年当用役兵开河分水。臣以为天下财赋匮竭,河朔灾伤之后,民力未复,未堪此役,辄奏言不便。既而采察众议,闻河北转运使谢卿材到阙,倡言于朝曰:“黄河自小吴决口,乘高注下,水势奔快,上流堤坊,无复决怒之患,而下流湍驶,行于地中,日益深浚。朝廷若以河事付臣,臣请不役一夫,不费一金,十年之间,保无河患。”大臣以其异己,罢归本任,而使王孝先、俞瑾、张景先三人重画回河之计。三人利在回河,虽言其便,而亦知其难成,故于议状之末,复言“若将来河势变移,乞免修河官吏责罚”。都不汹汹,传笑以为口实。盖回河之非,断可知矣。然近日复闻内批降付三省,如云“若河流不复故道,终为河朔之患”。外廷疏远,不知此说信否。然众心忧惧,深恐群臣由此观望,不敢正言得失。臣职在财赋,忧责至深,不敢畏避诛戮,愿毕陈其说。方今回河之策,中外讲之熟矣。虽大臣固执,亦心知其非,无以藉口矣。独有边防一说,事系安危,可以竦动上下,伸其曲说。陛下深居九重,群言不得尽达,是以迟迟不决耳。昔真宗皇帝亲征澶渊,拒破契丹,因其败亡,与结欢好。自是以来,河朔不见兵革几百年矣。陛下试思之,此岂独黄河之功哉。昔石晋之败,黄河非不在东,而祥符以来,非独河南无虏忧,河北亦自无兵患。由此观之,交接夷狄,顾德政何如耳。未闻逆天地之性,引趋下河升积高之地,兴莫大之役,冀不可成之功,以为设险之计者也。昔李垂、孙民先等号知河事,尝建言乞导河西行,复禹旧迹,以为河水自西山北流,东赴海口,河北诸州,尽在河南,平日契丹之忧,送可无虑。今者天祚中国,不因人力,河自西行,正合昔人之策。自今以往,北岸决溢,渐及虏境,虽使异日河复北徙,则虏地日蹙,其为忧患正在契丹耳。而大臣过计,以为中国之惧,遂欲罄竭民力,导河东流,其为契丹谋则多,为朝廷虑则疏矣。议者或谓河入虏境,彼或造舟为梁,长驱南牧,非国之利。臣闻契丹长技在鞍马,舟楫之利固非所能。且跨河系桥,当先两岸进筑马头及伐木为船,其功不细,契丹物力寡弱,势必不能。就使能之,今两界修筑城栅比旧小增,辄移文诘问,必毁而后已,岂有坐视大役而不能出力止之乎。假设虏中遂成此桥,黄河上流尽在吾地。若沿河州郡多作战舰,养兵聚粮,顺流而下,则长艘臣缆可以一炬而尽。形格势禁,彼将自止矣。臣窃怪元老大臣久更事任,而力陈此说,意其谋已出口,重于改过,而假此不测之忧,以取必于朝廷耳。不然,岂肯于天下困弊、河朔灾伤之后,役数十万夫,费数千万物料,而为此万无一成之功哉。夫大役既兴,势不中止,预约功料有少无多。官不独办,必行科配,官出其一,民出数倍。公私费耗,必有不可胜言者矣。苟民力穷竭,事变之出不可复知,饥饿相逼,必为盗贼。昔秦筑长城以备胡,城既成而民叛。今欲回大河以设险,臣恐河不可回,而民劳变生,其计又出秦下。异日难欲悔之,不可得也。陛下数年以来,休养民物,如恐伤之。今河已安流,契丹无变,而强生疮痏以扰之,非计之得也。故臣愿陛下断之于心,罢此大役,唯留神察之,自河决小吴,于今九年,不为不久矣,然虏情恭顺,与事祖宗无异。陛下诚重违大臣,姑复以三年观之,事久情见,大臣之言与天下公议,可以坐而察也。臣不胜区区忧国之诚,干犯斧钺,死无所避。取进止。
贴黄:朝廷虽已遣范百禄、赵君锡出按回河利害,然大臣方持甚议,事势甚重,中外谁不观望风旨。百禄等虽近侍要官,臣不敢保其不为身谋,能以实告也。故不避再渎,复为此奏。非陛下断之于心,天下之忧未知所底也。
【三论回河札子】
臣近者闻有内批降付三省,言黄河若不复故道,终为河北之患。初闻此旨,中外无不惊愕,以为黄河西行已成河道。大臣横议,欲壅令复东,异同之论方相持未决,而此旨复降,臣下观望,谁敢正言。方众心忧疑之际,旋闻复有圣旨收入前降批语。群臣释然,咸知陛下虚己无心欲来公议,深得古先圣王改过不吝之美,正人端士,始有乐告善道之意。然臣窃闻近又降敕,以北京封桩、京东新法盐钱三十五万贯指挥河北收买开河梢草,继又商量调发来岁开河役兵。二事既出,中外复疑。何者,朝廷所遣范百禄等按行河事利害,若开河之议可行无疑,则安用遣使。若犹遣使,则开河之议尚在可疑。今使未出门,而一面收买梢草,调发役兵,则是明示必开之形,欲令使者默喻欲开之旨。臣虽愚暗,窃恐非陛下虚己无心欲来公议之意出。伏乞速降指挥,收回买梢、发兵二事,使范百禄等明知圣意无所偏系,得以尽心体量,不至阿附大臣,以误国计。今中外财赋匮竭,见钱最为难得。新法盐钱,虽不属户部,要是百姓膏血,不可轻用。况河北灾伤之余,明年大役决不可兴。虽如今岁,止用役兵,如臣前奏所言,役苦财伤,为害已甚。将来若范百禄等以开河为便,犹当计校利害,宽展岁月,调兵买梢,皆非今岁所急。若范百禄等以开河为不便,则聚兵积梢,梢草轻脆,稍经岁月,化为粪壤,皆非计也。况所用梢草,动计千万,一时收买,价必踊贵。若止令和买,则所费不訾,必非止三十五万贯可了。若令配买,则河北灾伤之余,民间大有陪备,或生意外之患,不可不虑也。臣受圣恩至深至厚,位下力微,窃不自量,再三干与国论,罪当万死,不敢逃避。取进止。
20、北朝占据燕云十六州,此处民族交融深入。
题解:五代燕云十六州割让于契丹,契丹控制今河北地区大半,采用汉制治汉地,故民族交往深入。材料出自宋代苏辙著《栾城集》,上海古籍出版社出版的图书,2009年版939-942页
《栾城集(中册)》卷四十二
【北使还论北边事札子五道】
一论北朝所见于朝廷不便事
臣等近奉使出疆,见北界两事,于中朝极为不便,谨具条例如后:一、本朝民间开版印行文字,臣等窃料北界无所不有。臣等初至燕京,副留守邢希古相接送,令引接殿侍元辛传语臣辙云:“令兄内翰〈谓臣兄轼。〉《眉山集》已到此多时,内翰何不印行文集,亦使流传至此?”及至中京,度支使郑颛押宴,为臣辙言:先臣洵所为文字中事迹,颇能尽其委曲。及至帐前,馆伴王师儒谓臣辙:“闻常服茯苓,欲乞其方。”盖臣辙尝作《服茯苓赋》,必此赋亦已到北界故也。臣等因此料本朝印本文字,多已流传在彼。其间臣僚章疏及士子策论,言朝廷得失、军国利害,盖不为少。兼小民愚陋,惟利是视,印行戏亵之语,无所不至。若使尽得流传北界,上则泄漏机密,下则取笑夷狄,皆极不便。访闻此等文字贩入虏中,其利十倍。人情嗜利,虽重为赏罚,亦不能禁。惟是禁民不得擅开板印行文字,令民间每欲开板,先具本申所属州,为选有文学官二员,据文字多少立限看详定夺,不犯上件事节,方得开行。仍重立擅开及看详不实之禁,其今日前已开本,仍委官定夺,有涉上件事节,并令破板毁弃。〈如一集中有犯,只毁所犯之文,不必毁全集。看详不实,亦准前法。〉如此庶几此弊可息也。一、臣等窃见北界别无钱币,公私交易,并使本朝铜钱。沿边禁钱条法虽极深重,而利之所在,势无由止。本朝每岁铸钱以百万计,而所在常患钱少,盖散入四夷,势当尔也。谨按河北、河东、陕西三路,土皆产铁。见今陕西铸折二铁钱万数极多,与铜钱并行。而民间轻贱铁钱。铁钱十五,仅能比铜钱十,而官用铁钱与铜钱等。缘此解盐钞法,久远必败。河东虽有小铁钱,然数目极少,河北一路,则未尝鼓铸。臣等尝闻议者谓可于三路并铸铁钱,而行使之地止于极边诸州。极边见在铜钱,并以铁钱兑换,般入近里州军,如此则虽不禁钱出外界,而其弊自止矣。伏乞下户部令遍问三路提转安抚司,详讲利害,如无窒碍,乞早赐施行。惟河东路极边数郡,访闻每岁秋成,必假铜钱于北界人户收籴。乞令相度,若以绢优与折博,有无不可。此计若行,为利不小。
二、论北朝政事大略
臣等近奏敕差充北朝皇帝生辰国信使,寻已具语录进呈讫,然于北朝所见事体,亦有语录不能尽者,恐朝廷不可不知,谨具三事,条列如左:一、北朝皇帝年颜见今六十以来,然举止轻健,饮啖不衰,在位既久,颇知利害。与朝廷和好年深,蕃汉人户休养生息,人人安居,不乐战斗。加以其孙燕王幼弱,顷年契丹大臣诛杀其父,常有求报之心,故欲依倚汉人,托附本朝,为自固之计,虽北界小民亦能道此。臣等过界后,见其臣僚年高晓事,如接伴耶律恭、燕京三司使王经、副留守邢希古、中京度支使郑颛之流皆言及和好,咨嗟叹息,以为自古所未有,又称道北朝皇帝所以馆待南使之意极厚。有接伴臣等都管一人,未到帐下,除翰林副使;送伴副使王可,离帐下不数日,除三司副使,皆言缘接伴南使之劳。以此观之,北朝皇帝若且无恙,北边可保无事。惟其孙燕王,骨气凡弱,瞻视不正,不逮其祖,虽心似向汉,未知得志之后,能弹压蕃汉保其禄位否耳。一、北朝之政,宽契丹,虐燕人,盖已旧矣。然臣等访闻山前诸州祗候公人,止是小民争斗杀伤之狱,则有此弊,至于燕人强家富族,似不至如此。契丹之人,每冬月多避寒于燕地,牧放住坐,亦止在天荒地上,不敢侵犯税土,兼赋役颇轻,汉人亦易于供应。惟是每有急速调发之政,即遣天使带银牌于汉户须索,县吏动遭鞭箠,富家多被强取,玉帛子女不敢爱惜,燕人最以为苦。兼法令不明,受赇鬻狱,习以为常。此盖夷狄之常俗,若其朝廷郡县,盖亦粗有法度,上下维持,未有离析之势也。一、北朝皇帝好佛法,能自讲其书。每夏季,辄会诸京僧徒及其群臣,执经亲讲,所在修盖寺院,度僧甚众。因此僧徒纵恣,放债营利,侵夺小民,民甚苦之。然契丹之人,缘此诵经念佛,杀心稍悛。此盖北界之臣蠹而中朝之利也。右谨录奏闻,乞赐省阅,亦足以见邻国向背得失情状。取进止。
三、乞罢人従内亲従官
臣等近奉使北朝,窃见每番人従内,各有亲従官二人充牵栊官。访闻自前牵栊官,并只是宣武长行,不差亲従官,止于近岁,始行差充。缘亲従官多系市井小人,既差入国,自谓得以伺察上下,入界之后,恣情妄作,都辖以下,望风畏避,不敢谁何。虽于使副,亦多蹇傲,夷狄窥见,于体不便。昨来左番有李寔一名,见作过犯,已送雄州枷勘施行。缘选差使副,责任不轻,谓不须旁令小人更加伺察。况已有译语殿侍,别具语录,足以关防。欲乞今后遣使,其牵栊官依旧只差宣武长行,更不差亲従官。取进止。
四、乞随行差常用大车
臣等近奉使北朝,每番于车营务差到车六两,般载官司合用诸物,其车多是低小脆恶,才行一两程,即致损坏,沿路不辍修完,仅能到得雄州,极为不便。盖为国信内有鞍辔等匣,旧例不得使常用大车,须得别准备此车,专充入国。既居常不便,风雨暴露,积久损烂,临时差拨,但取数足,致有此弊。窃见每岁接送伴北使,只使常用大车,颇极牢壮,今若令入国,亦只选差常用大车四乘,令勾当使臣等自办簟竹,于车箱前后缚安置诸匣,别无不便,免使沿路修车,烦扰州县,极为稳便。取进止。
五、乞立差马及驼日限
臣等近奉使北朝,窃见一行所用马及橐驼,并于太仆寺及驼坊差拨,捡会条贯,俱未有差拨日限。由此坊监公人,例于使副临起发日,然后差拨。盖逐坊监多有病患驼马,本处避见倒死科较,利在临时差拨。惟要期限迫促,入国使副,虽知不堪,无由退换。以此入界之后,经涉苦寒险远多致倒死,有误使事。欲乞今后所差入国驼马,并于起发半月以前差定,仍即时并报使副,令看验拣择。取进止。